Απομνημονεύματα Κολοκοτρώνη1
Το καλοκαίρι του 1836 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αφηγείται στον Γεώργιο Τερτσέτη επί δύο μήνες γεγονότα από τη ζωή και την δράση του στην επανάσταση. Τα απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη είναι μια ανεκτίμητη πηγή της Εθνικής μας Ιστορίας, που φωτίζει γεγονότα της επαναστάσεως του 1821. Οι μάχες που έλαβε μέρος περιγράφονται με ακρίβεια, απλότητα και μετριοφροσύνη. Ο Κολοκοτρώνης δεν γνώριζε γράμματα και έτσι υπαγορεύει τα απομνημονεύματά του στον Γεώργιο Τερτσέτη ο οποίος συνήθιζε χαρακτηριστικά να του λέει: «Λες δεν ηξεύρεις γράμματα και πολλά ηξεύρεις. Τα λόγια είναι γράμματα! Μίλειε κι εγώ γράφω!». Οι δυο άνδρες είχαν συνδεθεί κατά τη διάρκεια της γνωστής δίκης το 1834, όταν η Βαυαρική αντιβασιλεία θέλησε για πολιτικούς λόγους να καταδικάσει σε θάνατο τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και ο Τερτσέτης που ήταν ένας από τους δικαστές, αρνήθηκε να υπογράψει τη θανατική του καταδίκη. Το βιβλίο εκδόθηκε στην Αθήνα το 1846 με τίτλο “ΔΙΗΓΗΣΙΣ ΣΥΜΒΑΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΥΛΗΣ Από τα 1770 έως τα 1836”, Τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως.
(Παρακάτω ένα απόσπασμα από τα προλεγόμενα του βιβλίου. Κείμενο που αναγνώσθηκε πιθανότατα από τον Γ. Τερτσέτη στο αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης της Βουλής, μια 25η Μαρτίου, χχ.)
Ἂν δυνηθῶ νὰ ἀπεράσω εἰς τὴν ψυχήν σας, Κύριοι ἀκροαταί, τὴν ἡδονὴν τῆς ψυχῆς μου, γράφοντας τὰ προλεγόμενά μου εἰς τὸ βιβλίον τοῦ γέρου Κολοκοτρώνη, ἐλπίζω νὰ γλυκοπεράσετε τὴν ὥραν σας, καὶ νὰ μὴν μετανοήσετε τιμῶντας με σήμερον μὲ τὴν ἀκρόασίν σας. – Πηγὴ ἀγαλλιάσεως εἶναι· ποῖος ὁ συνθέτης τοῦ βιβλίου καὶ εἰς ποίους στοχασμοὺς δίνει ἀφορμὴν τὸ περιεχόμενό του; Ἀφοῦ ἐνόησα τὸν κόσμον, σεβαστοὶ ἀκροαταί, δύο πρόσωπα ἀνδρῶν ἔμειναν διὰ παντὸς εἰκονισμένα εἰς τὴν ἐνθύμησίν μου, ὁ στρατηγὸς Τζοὺρτζ καὶ ὁ Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, δοξασμένοι ἀπὸ τὴν τότε γνώμην ταῶν ἀνθρώπων, ὁ ἕνας διὰ τὸν φιλελληνισμόν του, ὁ ἄλλος διὰ τὸν ἑλληνισμόν του, αὔξανε χάριν εἰς τὸν ἔνα ἡ εὔμορφη φυσιογνωμία, ἡ ἐπιμέλεια τοῦ ἐνδύματος, – σὲ ἅρπαζε ἡ ἀγριάδα τοῦ ἄλλου καὶ τὸ μίλημα, ἡ κεφαλὴ καὶ ταῶν δύο, τὰ ξανθὰ μαλλιὰ τοῦ ἑνός, τὰ μαῦρα τοῦ ἄλλου ἐστολίζοντο ἀπὸ τὴν Ἑλληνικὴν περικεφαλαίαν τῶν ἀρχαίων· ἦτον καὶ οἱ δύο πάνου εἰς τὴν ἀνδρικήν τους ἡλικίαν, νεώτερος ὁ Τζούρτζ, ἀγαπημένοι, πιστοί, ἀγαποῦσε ὁ Κολοκοτρώνης τὴν φιλογένειαν καὶ τὴν προκοπὴν τοῦ Τζούρτζ, καὶ ὁ Τζούρτζ τὴν δύναμιν τοῦ νοός, καὶ τὴν εὐγένειαν τῆς καρδίας εἰς ἄνδρα λογγίσιον. – Ῥιμμένοι καὶ οἱ δύο, ὡς φαίνεται, εἰς ἕνα νησὶ Ἑλληνικό, εἰς τὴν χαραυγὴ τοῦ Ἑλληνικοῦ πολέμου, ὡς προοιμάδια τῆς μετέπειτα ἀγάπης τῶν Ἑλλήνων καὶ Εὐρωπαίων χάριν τοῦ ἐπαινεμένου ἀγῶνος. Ὁ Τζούρτζ, καὶ ὁ Γυίλφορδ, ἄλλος ἐπίσημος τότε φιλέλληνας, ὡμοίαζαν ἐπίτροποι, ποῦ εἶχαν διαμοιρασθῆ τὴν ἐπιστασίαν τῆς περιουσίας τῶν ὀρφανῶν, ὁ Τζούρτζ ἐπιμελιοῦνταν τὰ ἅρματα τὰ Ἑλληνικά, ὁ Γυιλφὸρδ τὰ βιβλία τὰ Ἑλληνικά, νὰ ἀνθίσουν, νὰ δώσουν καρπόν.
Χρόνοι σαράντα σχεδὸν ἀπὸ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἀπέρασαν, καὶ τριάντα ἀπὸ τὰ πρῶτα κινήματα του ἐθνικοῦ πολέμου ἕως σήμερον ποῦ δημοσιεύεται τὸ βιβλίον τοῦ Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. Ἀρχίζει ἡ διήγησίς του ἀπὸ τὰ 1776, παύει εἰς τὰ 1836, ἕξ ἔτη ἔπειτα τὸ χῶμα τῆς γῆς ἐσκέπαζε τὸν Ἕλληνα πολεμιστὴν εἰς τὸ κοιμητήριο τῶν Ἀθηνῶν. Καλή ἡ μοῖρα τοῦ τάφου του!
Ποῖα νὰ προταραδιάσωμε χαρμόσυνα αἴτια ὅσα τὸ νέο βιβλίο περιέχει!
– Ἐμπρώτοις εἶναι βιβλίο συνθεμένο ἀπὸ Ἕλληνα, τὸ κείμενό του ἔργα Ἑλλήνων, καὶ ἡ φωνή του, φωνὴ γνήσια γνήσια, καθαρὴ τῆς ἡμέρας μας, ὅθεν ἡ Ἑλληνικὴ φυλὴ θὰ χαρῇ, θαρρῶ, εἰς τὴν ἐμφάνισίν του, ὡς χαίρεται νεόπανδρο ἀνδρόγυνο ἂν τοὺς ἐγεννήθη πρωτότοκο βρέφος ἀγῶρι, ὁμοιάζει κατ’ ἐντέλειαν τῶν γονέων, γελᾷ τὸ ἀχείλι του ὡς τῆς μητρός του, καὶ ὅλη του ἡ φυσιογνωμία εἰκονίζει τὸν πατέρα, εἶναι αἷμα ἀπὸ τὰ φυλλοκάρδιά τους, ὁμοίως καὶ τὸ νέον βιβλίον εἶναι γνησιότατον τῆς Ἑλλάδος, δὲν ἔχει ἀμφίβολα γεννητάτα, καὶ ὡς γέννησις ἀνθρώπου δὲν ’μοιάζει γραμμμένο μὲ μελάνι, ἀλλὰ μὲ αἷμα, ὅσο ἐχύθη παλικαρίσια διὰ τὴν ἀνάστασιν τῆς φυλῆς. – Ἂν τὶ εὐφραίνει περισσότερο τὴν ψυχήν, εἶναι τὸ θέαμα τῆς ἀνδρίας εἰς ὑπηρεσίαν τιμίου καὶ ὁσίου σκοποῦ, καὶ ἂν ἔπειτα ἀπὸ κινδύνους πολλούς, ἀπὸ θανάτους ἀνδρῶν, ἀπὸ ναυμαχίαις, ταὸ ποθούμενο λάμψῃ μὲ τὰ στέφανα τῆς νίκης, τότε δὲν ἔχει ἄκρην θαυμασμὸς καὶ χαρά, ὁ νοῦς μας σμίγει μὲ τὸν ἔπαινον τοῦ ἀνθρώπου τὴν δοξολογίαν τοῦ Θεοῦ, διατὶ ὁ Θεὸς εἶναι ὁ πιστὸς σύμμαχος τῶν ἐναρέτων πράξεων.
Τέτοια εἶναι ἡ ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ ἀγῶνος καὶ τὸ θέμα τοῦ νέου βιβλίου. Βέβαια δὲν ἦτον ἀνάγκη νὰ φανῇ τὸ νέον βιβλίο τοῦ γέρου Κολοκοτρώνη διὰ νὰ ἐνθυμηθοῦμε ταῖς δόξαις τοῦ ἀγῶνος, ὡς ὁ μακαρίτης μὲ τὸ βιβλίον του νὰ μᾶς ἤρχετο μηνυτὴς ἀγνώστων πραγμάτων, ἀλλὰ τὸ νέον βιβλίον δίδει ἀφορμὴν νὰ ζωντανεύσωμε εἰς τὸ μνημονικό μας πολλὰ εὐχάριστα τοῦ περασμένου καιροῦ· λησμονιὰ συχνὰ μαραίνει τὰ ἐνδοξότερα ἔργα, πότιζε τὴν γάστρα νὰ κοκκινίσῃ τὸ φύλλο τῆς τριανταφυλλιᾶς. – Καὶ ἀπὸ τὰ εὐχάριστα του περασμένου καιροῦ εἶναι ἡ κίνησις φωτισμένων ἐθνῶν καὶ Βασιλέων πρὸς χάριν τῶν Ἑλλήνων. Ἔπειτα ἀπὸ κυματισμοὺς διαφόρους, ἄνεμος ἀγάπης τέλος ἐφύσησε βίαιος, βοηθητικὸς τῆς Ἑλληνικῆς αὐτονομίας.
[…] Ἂν τὰ προλεγόμενά μου, σεβαστοὶ ἀκροαταί, δὲν σᾶς φαίνονται ἐπιζήμια εἰς τὰ συμφέροντα τῆς Ἑλλάδος, καλαῖς ἀντάμωσες πάλαι, ἂν θέλῃ ὁ Θεός, ταῖς 29 Μαΐου.