Για τη μάχη στα Δερβενάκια (1822)
(απόσπασμα1)
Η λεία που πήραν οι Έλληνες ήταν τεράστια. Ο Γκόρντον εκτιμούσε ότι είχαν πάρει στην κατοχή τους όλα τα πολύτιμα είδη και τις αποσκευές του τουρκικού στρατού, 400 άλογα ιππικού, 1.300 υποζύγια και τις περισσότερες από τις 700 καμήλες, και συνέχιζε σχολιάζοντας: «Οι νικητές μετά πουλούσαν τις καμήλες έναντι μισής κορόνας το κεφάλι και όμορφα άτια με αντίτιμο μερικά σελίνια, και επί έναν μήνα οι κωμοπόλεις του Μοριά έμοιαζαν με δημοπρατήρια, με πλούσιες φορεσιές και όπλα να διαλαλούνται στους δρόμους από το πρωί ως το βράδυ». Ο Γκόρντον εκτιμούσε επίσης ότι οι Τούρκοι είχαν γύρω στους 2.000 νεκρούς στις επιχειρήσεις της 6ης και της 8ης Αυγούστου, ενώ οι Έλληνες υποστήριζαν ότι μόνο σαράντα εφτά άνδρες τους ήταν νεκροί ή τραυματίες. Η ανισομέρεια της εκτίμησης μπορεί, αυτή τη φορά, να είναι σωστή· παραφορτωμένοι έφιπποι παγιδευμένοι σ’ ένα στενό πέρασμα έχουν ελάχιστες ελπίδες απέναντι σε καθοδικά πυρά από άριστους σκοπευτές κρυμμένους στα βράχια από πάνω τους.
Ενώ τα απομεινάρια του στρατού του Δράμαλη, ηττημένοι, χωρίς ηθικό και χτυπημένοι από ασθένειες, εγκαταστάθηκαν στην Κόρινθο για να ξεχειμωνιάσουν, τα επακόλουθα της καταστροφής στα Δερβενάκια έφεραν κι άλλες αναποδιές για τους Τούρκους. Ο δυτικός τουρκικός στρατός υπό τον Ομέρ Βρυώνη προχώρησε μέσα από τη δυτική Ρούμελη μέχρι τα περίχωρα του Μεσολογγίου, αλλά δεν μπόρεσε να πετύχει τίποτα και αποσύρθηκε. Ο Χουρσίτ, ο γενικός διοικητής των τουρκικών δυνάμεων βόρεια του Κορινθιακού κόλπου, αντιμέτωπος με την αποτυχία και των δύο σκελών της επίθεσής του εναντίον της Πελοποννήσου, αυτοκτόνησε με δηλητήριο. Ο Δράμαλης πέθανε από πυρετό στην Κόρινθο προτού η χρονιά φτάσει στο τέλος της. Έτσι, με τον θάνατο του Καρά Αλή στα ανοιχτά της Χίου το προηγούμενο καλοκαίρι, μέσα σε έξι μήνες ο σουλτάνος είχε χάσει τρεις από τους ανώτατους διοικητές του. Στο Ναύπλιο οι Τούρκοι, στα δίδυμα φρούρια του Παλαμηδίου και της Ακροναυπλίας, συνέχισαν να αντιστέκονται, αλλά στις αρχές Δεκεμβρίου λιμοκτονούσαν. Οι Τούρκοι που κατέβαιναν από το Παλαμήδι ψάχνοντας για φαγητό ήταν πολύ αδύναμοι για να ξανανεβούν, μια δυσκολία που όποιος έχει σκαρφαλώσει στο απότομο μονοπάτι του Παλαμηδίου θα κατανοήσει. Στις 12 Δεκεμβρίου, εορτή του Αγίου Ανδρέα, προστάτη της Πελοποννήσου, οι Έλληνες μπήκαν στο Παλαμήδι χωρίς αντίσταση, και μερικές μέρες αργότερα οι Τούρκοι στην Ακροναυπλία παραδόθηκαν υπό όρους. Σε αυτήν την περίπτωση οι όροι έγιναν σεβαστοί, σε μεγάλο βαθμό χάρη στον πλοίαρχο Χάμιλτον της βρετανικής φρεγάτας Cambrian, που επέμεινε στην τήρησή τους και επιβίβασε στο πλοίο του 400 Τούρκους. Εξήντα επτά από αυτούς πέθαναν στη διάρκεια του ταξιδιού, οι υπόλοιποι όμως αποβιβάστηκαν με ασφάλεια στη Σμύρνη. Έτσι, οι Έλληνες πήραν τον έλεγχο του Ναυπλίου, το οποίο έμελλε να γίνει η πρώτη πρωτεύουσα της ανεξάρτητης Ελλάδας.
Ο αρχιτέκτονας της περιφανούς νίκης των Ελλήνων εναντίον του Δράμαλη ήταν αναμφισβήτητα ο Κολοκοτρώνης. Ένα από τα κλειδιά της ελληνικής επιτυχίας ήταν η στέρηση του ανεφοδιασμού από τους Τούρκους με μια ανελέητη πολιτική καμένης γης, που ξεκίνησε από άλλους αλλά συνεχίστηκε δυναμικά από τον Κολοκοτρώνη μόλις έφθασε στην περιοχή. Χάρη σε αυτόν συγκεντρώθηκαν αρκετοί Έλληνες για να αντιμετωπίσουν τον τουρκικό στρατό. Αυτός ήταν που είδε ότι ήταν σημαντικό να παρεμποδιστεί πρώτα η προέλαση του Δράμαλη από το Άργος προς την Τριπολιτσά, η κατοχή της οποίας πίστευε σταθερά ότι ήταν ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της επανάστασης, και μετά, την κρίσιμη στιγμή, να μετατοπιστούν οι δυνάμεις του στα περάσματα βόρεια του Άργους για να αποκοπεί η υποχώρηση του Δράμαλη. Δεν είναι περίεργο που, όπως αναφέρει ο Γκόρντον, «το όνομά του έγινε ένα είδος φυλαχτού, ο κόσμος παντού έλεγε τραγούδια προς τιμήν του, οι πολιτικοί του αντίπαλοι του έδειξαν σεβασμό, και επί μερικούς μήνες ήταν ο απόλυτος αφέντης στον Μοριά». Όπως του αρμόζει, ένα ηρωικό άγαλμά του στέκεται σήμερα στις πλαγιές πάνω από τα Δερβενάκια, κοιτάζοντας βόρεια πέρα από τις πεδιάδες προς την Κόρινθο, όπου αποσύρθηκε ο κατακερματισμένος στρατός του Δράμαλη. Στη βάση του αγάλματος υπάρχει μια στροφή που αναγνωρίζει μελαγχολικά ότι η πραγματικότητα του πολέμου δεν είναι ο ηρωισμός και η δόξα, αλλά πτώματα σε μια γυμνή λοφοπλαγιά:
Της Ρούμελης οι μπέηδες και του Μοριά οι αγάδες
Στα Δερβενάκια κείτονται, κορμιά δίχως κεφάλια.
Στρώμά ’χουνε τη μαύρη γης, προσκέφαλο τις πέτρες
Και γι’ απανωσκεπάσματα τα χιόνια και τους πάγους.
